AWANGARDA — z franc.: avant gard — straż przednia. Termin stosowany obecnie w dwojakim znaczeniu: szerszym – na określenie wszelkiej twórczości nowatorskiej oraz węższym, które dotyczy zjawisk w sztuce, szczególnie w Europie Wschodniej i Środkowej oraz w pewnych środowiskach artystycznych na zachodzie Europy, od ok. 1914 do ok. 1925. Awangardę cechuje różnorodność technik i sposobów obrazowania: eksperymenty wizualne i przestrzenne, sztuka bezprzedmiotowa, stosowanie kolażu, fotomontażu itp. Awangarda to bardziej postawa niż nurt spójny stylistycznie, gdyż zalicza się do niej wiele kierunków i ruchów. W wypowiedziach twórców awangardy ważne były manifesty, programy, deklaracje, rewolucyjność poglądów oraz postaw społecznych. Ruch awangardowy formował się na tle przemian politycznych, zwłaszcza rosyjskiej i niemieckiej rewolucji proletariackiej. Wielu twórców awangardy uczestniczyło w życiu politycznym, niektórzy zajmowali ważne stanowiska państwowe. Łącząc się w ugrupowania i wyznając kult cywilizacji, maszyny i postępu, propagowali kolektywizm oraz zaangażowanie na rzecz mas, negowali zaś indywidualizm w sztuce. Dzieło sztuki miało do wypełnienia misję społeczną, stawało się projektem nowej organizacji świata, a nie jego odwzorowaniem czy refleksją nad nim, często także wyrazem utopii społecznej. Z drugiej strony sztuka abstrakcyjna – podstawowa forma wypowiedzi wielu awangardowych twórców – wynikała z intelektualnych dociekań i mistycznych wręcz poszukiwań. Do postawy awangardowej nawiązywały neoawangarda (od końca lat 20. do 70. XX wieku.) czy postawangarda (lata 70. i 80. XX wieku).
