je i Herkulanum to miasta w Kampanii (we Włoszech), położone w sąsiedztwie wulkanu Wezuwiusz i zniszczone podczas wybuchu wulkanu 24 sierpnia 79 r. Podczas wybuchu Wezuwiusza miasta zostały zalane błotem wulkanicznym, którego grubość dochodziła nawet do 12 m. Prace archeologiczne nie zostały jeszcze zakończone. Część tych miast nie jest jeszcze odsłonięta. Znaczna część znalezisk archeologicznych przechowywana jest w Muzeum Archeologicznym w Neapolu. Popiół wulkaniczny, który zasypał miasta, zachował w dobrym stanie budowle, przedmioty oraz niektóre ciała ludzi i zwierząt, co umożliwia obejrzenie wyglądu starożytnego rzymskiego miasta średniej wielkości i jego mieszkańców. Do najważniejszych odkryć należą, zachowane w dużej liczbie, malowidła ścienne i mozaiki. Pozwoliło to na odtworzenie historii malarstwa rzymskiego do 79 roku n.e. Typowy dom pompejański rozplanowany był wzdłuż osi prostopadłej do ulicy. W części znajdującej się bezpośrednio przy ulicy, budowano często pomieszczenia sklepów i warsztatów. W ogrodowej części umieszczano fontanny i posągi. W bogatszych domach znajdowały się także prywatne termy. Teatr rzymski był bardzo elegancki, scenę tworzono z marmuru afrykańskiego, a dekoracje z brązu. Jednym z najsłynniejszych wykopalisk jest Willa Papirusów. Znaleziono tam 1785 zwojów, wiele z nich zostało uznane za kawałki węgla i wyrzucone przez badaczy wykopaliskowych w XVIII w. Przykłady zachowanych domów pompejańskich to: Dom Wettiuszów, Dom Dramaturga z mozaikami, Dom Fauna – posadzkę wnęki w ogrodach zdobiła słynna mozaika ozdobiona przedstawieniem bitwy pod Issos stoczonej pomiędzy Aleksandrem Macedońskim a Dariuszem III. Mozaika składa się z około 1,5 mln kamyków.